Skip to main content

He karanga, he oranga!

He aha taku mana?
He mana tuku iho nō ngā tūpuna!
He aha taku reo?
He mana tuku iho, he arero tūpuna!
He aha taku mahi?
He tauwhiro, he arataki i ngā tikanga a ngōku tūpuna e, ka tau!
Ko Liana Poutu rāua ko Te Ingo Ngaia i Muru Raupatu Marae
Waingōhia ana te whakaputa o tēnei whakaaraara i a au hei urupare atu i te kaupapa, “He aha tā te karanga ki te whakarauora i tō tātou Māoritanga?” Kia rāhuitia e au ki ngōna tino tirohanga e toru mō te wahine - kia toitū ai tō tātou ahurea Māori, ā, kia tōia ai te wahine i te kore, i te pō, ki te ao mārama. Ka tahi, ko tōu mana. Ka rua, ko tōu reo Māori. Ka tengi, ko ngō mahi. Ka wherawherahia ngēnei aronga hei upoko kōrero māku.


Ko tōu mana
Ko tā Raina Ferris:
  • “Ko te reo tuatahi o te marae, nō te wahine. He mana tuku iho tēnei.
  • Ko te reo tuatahi ki te tuitui i te muka tangata, i te ao kikokiko ki te ao wairua kia tau ai te noho a te iwi ki runga i te marae, nō te wahine.
  • He mana tuku iho nō te tapu o te wahine.”


E ngākaunui ana ahau ki ngēnei kōrero, i te mea, he poipoi, he whakatenatena ngēnei kia hoki atu ai tātou ki te wā o ngō tātou atua wāhine, nā rātou te karanga tuatahi. Nā, ki reira kimi mātauranga ai koe hei kawenga māu mō tō tū ki runga marae; hei tuku ki ngō whakatupuranga. Ka tau pai ai ngērā mātauranga, ngērā whakamāramatanga ki roto i a koe, kātahi ka tū pakari, ka tū rangatira inā tū ana koe ki te karanga. Ko tōu mana tērā e kore rawa e motu.
Me he korokoro tūī
Ko tōu reo
Ko tā Aroha Yates-Smith: “Ko te reo te taonga me āta poipoi.” Whakaae katoa ana ahau ki tēnei whakahau āna; kāore i kō atu, kāore i kō mai.  I tēnei ao hurihuri, ko te karanga anahe te tikanga e ū tonu ai, e kawe tonu ai ki te reo o ngō tātou tūpuna. Kāorekau ngō reo Māori, e kore rawa e taea e koe te karanga. Kua tāmate kē te reo o te paepae. Ka tū ake a tāne, ka kite atu he tauiwi tō te ope whakaeke, ka tahuri ia ki te kōrero i te reo Pākehā. Me whakamutu atu tēnei āhuatanga!


He reo rangatira tō tātou reo, me whai tonu kia kounga rawa, kia eke ki ōna tihitihi ki tua rawa o kapenga. Mā te mana o arero ka kōrero ai, ka whakapuaki ai. Ko te mate o te reo kei roto i ngō tātou ringaringa. Me pupuri tēnei tino taonga mō ake tonu atu hei koha ki ngā tātou uri whakaheke.   
Whakarongo atu ki tēnei kōnae oro mō ngā āhuatanga o te karanga:
Ko āu mahi
Ko tā Pānia Papa: “Me whakatū i tētehi wānanga e taea ake ai ngā kuia ki te whakaputa i ā rātou wheako, mātauranga ki te karakia, ki te karanga, ki ngā āhuatanga whakawhānau, e pā tonu ana ki te wāhine kei ngaro ēnā mātauranga i tēnei ao hurihuri.”


Kua riro mā tātou ngā mahi a rūruhi mā hei whakahoki. Ko te whakangungu i ngā taitamariki, ko te whakaako i ngā kōrero o mua, ko te hāpai i te karanga kia toitū tōna mana me ngōna tikanga, ā, whanake ake nei. Me taunaki tātou i ngō tātou hoa, huānga hoki ki te ako i te reo kia tū pakari ki runga i te marae. Me noho tahi tātou me te whānau ki te āta whakatakoto i tētehi rautaki karanga hei aronga, hei ārahi hoki i ngā mahi kia kōkiri whakamua. Otirā, me hokihoki tātou ki ngō tātou kāinga waewae ki te whakapiki i tōna wairua mā te pupuri i ngā tikanga me ngā kawa o tēnā marae, o tēnā kāinga taurikura.


Tēnā te whakaaro o te whakarauora ahurea, tēnā te mana o te karanga! Ka mutu.

1. Ko ngā pukapuka kāore i whakaputa
KMW4 Te Whakatau Reading Compilation
Te Wānanga-o-Raukawa, Poupou Karanga
Ōtaki
2009


2. Ko ngā hōtaka pouaka whakaata
Papa, Pānia, Harata Williams me Aroha Yates-Smith
“Karanga”
Te Tēpu
Whakaata Māori
Nō te 29 o Mahuru 2013
30 mins
Whakaata Māori
Tāmaki-Makaurau

2013

Comments

Popular posts from this blog

Nō whea te karanga?

Ko Haupai Puke, kei Pūrekireki-Wīwī Marae, Pirongia He Kupu Whakataki E huatakina ana e au te ako mō te karanga mā te rāranga i tētehi whāriki. Ko ngā whenu e kōrero nei, ko te orokohanga o te ao me te mana o te wahine, atua mai, tangata mai. Kātahi ka whakamārama mai i te wairuatanga mō te karanga. Whai atu i tēnā, ka whakamahuki i te karanga me ngētehi o ngā āhuatanga. Hei tāpiri atu, ka tirohia te kawe o te karanga i te pōwhiri. Nā, ka tapiki atu ki te whakarārangi i ngētehi tikanga hei aronga mō te kaikaranga. He tīmatanga noa iho tēnei hei tūāpapa mō ngā akoranga me ngā wheako, whanake ake nei. Ko te mana o te wahine nō te orokohanga I te tīmatanga, ko Te Kore. Ka tautini, ka taumano ngōna tini āhuatanga katoa. Ka whakatauiratia mai, he mana tō te wā, kia manawanui tātou. Ko te tuarua, ko Te Pō. Nō konei, i ahu mai ai te ira wahine kia puta ake te ira atua. Ko Papatūānuku te matua o te tangata [1]. Nōna anō ngā tikanga o te manaaki, o te aroha, o t

Manaakitanga

Ka mihi rā te ngākau ki a  +Sonya Van Schaijik  mōna i tono mai kia tuhi kōrero ahau mō te pukapuka #EdBookNZ 2015. Kei te tuakana, kua rangatira tēnei kaupapa i a koe. Uia mai ahau, he aha te manaakitanga? Ka hoki, ko te iho o te aroha Ko Kiara me Delilah i Kāwhia Moana Whakapakeke mai ahau i te mōhio, me mātua tautiaki i te manuwhiri ahakoa ko wai, ahakoa nō whea, ahakoa he aha tana take. Whāngaihia, atawhaitia, āta poipoia te tangata kia pai tana noho. Ina tomo atu tētehi tangata ki tō kāinga, kia kaua koe e pātai atu, “He kapu-tī māu?” kei whakamā ia i runga i tana kore hiahia ki te whakararu i a koe. Ko tāu kē nā, he whakataka kai, inu hoki me te kī atu, “Tēnā, kia kai tātou.” Hei whakaū i tāku e kōrero nei, He kai nā te ringaringa whero i taka. Ko tōku whānau waiwaiā e waiata ana i Maniapoto E - he waiata mō te manaaki tangata Kāore te manaakitanga i ākona i te kura, pērā i te pāngarau, eaoia, he tikanga ia ka kite ā-whatu, ka mahi ā-ringa, ka

Ehakē au i te wahine pūihi

Ahakoa i tuhia tēnei ki te reo Pākehā, he mea i pupū ake i taku riri i taku mātakitaki atu i te pakipūmeka,  Gurrumul  me te kūare o te nuinga o ngā kaiuiui i a ia. Kāore rātou i paku rangahau i ngā tikanga tūtakitaki i tētehi tangata nō tōna ake whenua, ā, he tino horokukū a Gurrumul ki te tuku i ngōna whakaaro ki tētehi tauhou. Ki taku nei titiro, kāore ngā kaiuiui i te mōhio ki tēnei mea te whakamānawa i te ahurea ake o te iwi taketake. Mō tātou te Māori, ka kawea atu ngā mahi i runga i te tika, te pono me te aroha, ā, ka whakatau te manuwhiri i te tuatahi. He mea nui te whakatū hui ki tētehi tauhou, ā, mā ngā tātou tikanga kē tātou hei ārahi, ahakoa ki whea.